Cefndir

Ym mis Hydref 2021, amcangyfrifir bod 200,000 o aelwydydd yng Nghymru yn dlawd o ran tanwydd, gyda 153,000 arall mewn perygl o dlodi tanwydd.

Yng ngoleuni hyn cynhaliodd y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ymchwiliad byr i dlodi tanwydd a Rhaglen Cartrefi Cynnes Llywodraeth Cymru, cyn i'r rhaglen newydd ddechrau yn 2023.

Cylch gorchwyl

Y cylch gorchwyl ar gyfer yr ymchwiliad oedd ystyried:

• Beth yw'r prif wersi a ddysgwyd o Raglen Cartrefi Clyd bresennol Llywodraeth Cymru?
• Sut y gall y gwersi hyn helpu i lywio'r fersiwn nesaf o'r Rhaglen Cartrefi Clyd er mwyn sicrhau ei bod yn rhoi gwell cefnogaeth i’r rhai sy'n byw mewn tlodi tanwydd, neu mewn perygl o hynny? Yn benodol:
• beth ddylai'r meini prawf cymhwysedd fod ar gyfer mesurau effeithlonrwydd ynni yn y cartref, 
• a ddylai’r dull sy'n seiliedig ar ardal, o fynd i'r afael â thlodi tanwydd (Arbed), barhau,
• pa gymorth penodol y dylid ei ddarparu i ymateb i'r heriau sy'n gysylltiedig â thlodi tanwydd gwledig?
• sut y gellir annog landlordiaid y sector preifat i fynd i'r afael â thlodi tanwydd ymhlith tenantiaid?
• sut y gall unrhyw gynllun(iau) olynol wella ar yr ystyriaethau cydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol?
• Sut y gall Llywodraeth Cymru sicrhau bod y fersiwn nesaf o'r Rhaglen Cartrefi Clyd yn cyd-fynd yn well â'i hymdrechion i ddatgarboneiddio tai Cymru?

Casglu tystiolaeth

Cynhaliodd y Pwyllgor ymgynghoriad a chafwyd pedwar ar ddeg o ymatebion. Hefyd, cynhaliodd y Pwyllgor sesiynau tystiolaeth lafar gyda rhanddeiliaid, gan gynnwys melinau trafod, elusennau ac arbenigwyr yn y diwydiant ar y dyddiadau a ganlyn:

·         7 Chwefror 2022

·         14 Chwefror 2022

·         7 Mawrth 2022

·         21 Mawrth 2022

Adrodd

Gosododd y Pwyllgor ei adroddiad ddydd Mercher, 18 Mai 2022.

Ar ôl ei gyhoeddi, dywedodd Cadeirydd y Pwyllgor, Jenny Rathbone AS:

“Mae tlodi tanwydd bellach yn argyfwng cenedlaethol ac mae prisiau ynni uchel, yn enwedig o ran nwy, yn parhau i godi.  Os yw Llywodraeth Cymru o ddifrif ynghylch helpu pobl mewn tlodi tanwydd y gaeaf hwn, mae angen iddi fabwysiadu mesurau brys i wella cynhesrwydd cartrefi sydd wedi'u hinswleiddio'n wael na all teuluoedd fforddio eu gwresogi."