Atebolrwydd Aelodau Unigol o’r Senedd

Mae’r Pwyllgor Safonau Ymddygiad wedi cytuno i gynnal ymchwiliad i ystyried atebolrwydd Aelodau Unigol o’r Senedd.

Ar ôl cael ei ethol yn Aelod o’r Senedd, mae Aelod yn atebol i’w etholwyr ac yn y pen draw, bydd Aelod sy’n sefyll i gael ei ailethol yn cael ei ddwyn i gyfrif gan y cyhoedd ym mhob etholiad. Gall Aelodau hefyd gael eu hanghymhwyso a’u diswyddo yn ystod tymor y Senedd os cânt eu dyfarnu’n euog o drosedd a chael dedfryd o 12 mis neu ragor yn y carchar. Mewn achos o’r fath, byddai naill ai is-etholiad (os yw’n Aelod etholaethol) neu byddai’r person cymwys nesaf ar restr y blaid (os yw’n Aelod rhanbarthol) yn llenwi sedd wag. Os na fydd enw’n aros ar y rhestr, byddai’r sedd ranbarthol yn aros yn wag tan yr etholiad nesaf.

Yn ystod tymor Senedd, disgwylir i’r Aelodau fodloni’r safonau ymddygiad a’r rheolau a nodir yng Nghod Ymddygiad y Senedd sy’n gymwys drwy’r amser. Mae’r cod hwn yn nodi 8 egwyddor – yn seiliedig ar 7 egwyddor bywyd cyhoeddus ‘Nolan’ - ynghyd ag egwyddor ychwanegol ‘parch’ - sy’n nodi’n glir y disgwyliadau ar yr Aelodau. Mae 24 o reolau penodol hefyd yn y Cod y bwriedir iddynt ychwanegu eglurder at yr ymddygiad y gall pob un ohonom ei ddisgwyl gan ein cynrychiolwyr etholedig. Gellir gwneud cwynion am Aelodau unigol o ran achosion posibl o dorri’r safonau hyn. Mae Comisiynydd Safonau annibynnol yn ymchwilio i’r cwynion ac yn rhoi adroddiad ar ei ganfyddiadau i’r Pwyllgor Safonau Ymddygiad. Yna, mae’r Pwyllgor yn ystyried yr adroddiadau hyn ac os canfuwyd bod y safonau wedi’u torri, mae’n rhoi adroddiad i’r Senedd. Caiff y Pwyllgor ddewis argymell y dylid cosbi Aelod.

Y cosbau sydd ar gael i’r Senedd ar hyn o bryd mewn achosion o gamymddwyn yw:

>>>> 

>>>y dylid gwahardd yr Aelod o drafodion y Senedd  naill ai'n gyffredinol neu'n benodol - er enghraifft, o drafodion cyfarfodydd penodol y Senedd neu ei phwyllgorau - am gyfnod i’w bennu yn y cynnig ar gyfer gwahardd, yn unol â’r Rheolau Sefydlog;

>>>y dylai hawliau a breintiau penodol aelodaeth o’r Senedd gael eu tynnu’n ôl oddi ar yr Aelod dan sylw; neu

>>>pan fernir bod hynny’n briodol, caniateir cymhwyso unrhyw gyfuniad o’r cosbau uchod.

<<< 

Bydd hawliau a breintiau aelodaeth o’r Senedd y caiff y Pwyllgor argymell y dylid eu tynnu’n ôl yn cael eu pennu yn adroddiad y Pwyllgor i’r Senedd, a gall hyn gynnwys:

>>>> 

>>>tynnu’n ôl yr hawl i gael mynediad i gyfleusterau ac ati ar ystad y Senedd a ddarperir fel arfer i’r Aelodau;

>>>gwaharddiad o weithgareddau eraill y byddai gan Aelod hawl i fynd iddynt fel arfer; a/neu

>>>tynnu breintiau cynrychioliadol a seremonïol a breintiau cysylltiedig a fyddai gan Aelod fel arfer. 

<<< 

Nid oes pŵer i ddiswyddo unigolyn o’r Senedd yn gyfan gwbl.

Ystyriodd y Pwyllgor Biliau Diwygio faterion yn ymwneud ag atebolrwydd Aelodau fel rhan o’i waith craffu ar Fil Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) ac argymhellodd fod y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, gan weithio gyda phleidiau allweddol eraill, yn ymgynghori ar opsiynau posibl yn y maes hwn cyn diwedd y Chweched Senedd. Roedd adalw hefyd yn bwnc yn y gwelliannau a gyflwynwyd yng nghyfnodau dau a thri o’r Bil.

Mae’r Pwyllgor yn bwriadu ystyried a ddylid gwneud aelodau unigol yn fwy atebol - bydd y Pwyllgor yn ystyried datblygu opsiynau yn y meysydd a ganlyn:

>>>> 

>>>Adalw Aelodau (gan argymell rhyw fath o bleidlais gyhoeddus yn y meysydd perthnasol sy’n rhoi opsiwn i ddiswyddo Aelod o’r Senedd), gan gynnwys ystyried:

***Y seiliau a fyddai’n sbarduno proses adalw;

***Sut olwg fyddai ar y broses adalw;

***Y canlyniadau i system etholiadol y Senedd

>>>Rhesymau dros anghymhwyso Aelodau yn ystod tymor y Senedd (mae’r ystyriaeth hon yn ymwneud â materion ynghylch atebolrwydd Aelodau unigol yn unig yn hytrach na rhesymau ehangach dros anghymhwyso);

>>>Cynyddu’r cosbau sydd ar gael i’r Pwyllgor Safonau Ymddygiad eu cymhwyso.

<<< 

Dros dymor yr haf 2024, bydd y Pwyllgor yn clywed tystiolaeth gan dystion arbenigol am y meysydd allweddol a nodwyd yn y cylch gorchwyl hwn i helpu i gwmpasu a lywio ei ymgynghoriad cyhoeddus.